هایائو میازاکی کارگردان، انیماتور، نویسنده و تولیدکننده با سابقه ژاپنی است که بیش از 50 سال از عمر خود را صرف تولید آثار هنری کرده است. میازاکی 72 ساله به عنوان خالق فیلم‌های انیمیشن در جهان شناخته می‌شود. موفقیت‌های پیاپی او در عرصه فیلم‌سازی موجب شده تا او را با انیماتورهای مشهور جهان از جمله والت دیزنی آمریکایی و نیک پارک بریتانیایی (خالق شخصیت والاس) مقایسه کنند.

هایائو متولد سال 1941 میلادی در توکیو پایتخت ژاپن است. دومین فرزند سازنده هواپیماهای نظامی جنگ جهانی دوم، کاتسور میازاکی است. به دلیل شرایط جنگی، خانواده و میازاکی 3 ساله مجبور به مهاجرت از توکیو به محل کار پدر شدند. دوران تحصیلی دبستان و متوسطه را در همان شهر گذارند. مادر هایائو در فاصله سال‌های 1947 تا 1955 از بیماری سل رنج می‌برد و در سال‌های ابتدایی تحصیل وی، بیشتر در بیمارستان بستری بود.

علاقه به مانگا

میازاکی جوان که محذوب طرح‌های کمیک اوساما تزوکا شده بود، طراحی را شروع کرد ولی همواره آن‌ها را از بین می‌برد. او معتقد بود نباید از سبک تزوکا «تقلید» کند. میازاکی که برای ادامه تحصیل در مقطع متوسطه به دبیرستان تویوتاما رفته بود در سال سوم با تماشای فیلم «افسانه اژدهای سفید» علاقه‌‌ای دو چندان به انیمیشن پیدا کرد. فیلم به حدی بر هایائو تاثیرگذار بود که تصمیم گرفت از هنرمندی در حوزه کمیک به دنبال انیمیشن برود.

میازاکی برای ورود به دنیای انیمیشن باید نحوه نقاشی انسان را یاد می‌گرفت. به همین دلیل پس از فراغت از تحصیل از مدرسه تویوتاما به دانشگاه گاکوشین رفت و به سرعت در آنجا به انجمن تحقیقاتی ادبیات کودکان پیوست؛ نزدیکترین گروه فعال در حوزه کمیک و انیمیشن در آن روزها در دانشگاه، همین انجمن بود. میازاکی در سال 1963 میلادی در رشته علوم سیاسی و اقتصاد فارغ التحصیل شد.

میازاکی فعالیت حرفه‌ای در حوزه انیمیشن را از ماه آوریل همان سال 1963 با همکاری در شرکت انیمیشن سازی Toei آغاز کرد. میازاکی در اولین پروژه همکاری خود به عنوان واسط انیماتور برای ایفای نقش در فیلم گالیور در سفر به ماه فعالیت کرد. هایائو که پایان فیلم را نمی‌پسندید، آنقدر ایده‌های ناب ارائه داد که پایان فیلم سرانجام با طرح پیشنهادی وی رقم خورد.

گربه چکمه‌پوش و آغاز راه موفقیت

میازاکی در سال 1968 به عنوان کارگردان انیماتور، بازیگر و طراح صحنه با هولز: شاهزاده خورشید به کارگردانی ایزائو تاکاهاتا همکاری کرد. البته این آخرین همکاری میازاکی با تاکاهاتا نبود و آن‌ها تا حدود 3 دهه پس از این پروژه نیز با یکدیگر همکاری داشتند. یک سال بعد میازاکی توانست دوباره نقش‌های کلیدی مانند طراحی، فیلمنامه و ایده‌های روایی در انیمیشن گربه چکمه پوش (1969) به کارگردانی کیمیو بابوکیس را برعهده بگیرد. فیلم گربه چکمه پوش تا حدی موفق بود که در دهه 70 میلادی شرکت تولید فیلم‌های انیمیشن Toei نسخه دیگری از آن تهیه کرد و کاراکتر گربه در فیلم به شخصیت انیمیشن نمادین این گروه تبدیل شد.

موفقیت کارهای میازاکی حالا او را به درجه‌ای رسانده بود که کارگردان‌ها برای سفارش کار به او مراجعه می‌کردند. بلافاصله پس از موفقیت پروژه گربه چکمه پوش از میازاکی برای فیلمانمه نویسی فیلم کشتی فانتوم پرنده دعوت شد. در برخی سکانس‌های این فیلم، تانک‌ها به مرکز شهر توکیو وارد می‌شوند و موجب آشوب در شهر می‌شوند. نویسندگی، طراحی و اجرا این صحنه‌ها به هایائو سپرده شد. 2 سال بعد در سال 1971 میازاکی به بهبود کیفی پروژه‌های علی بابا و 40 دزد و همچنین جزیره گنج حیوانات در زمینه فیلمنامه نویسی، طراحی و اجرا کمک کرد.

همه جوایز سینمایی جهان

هایائو در سال‌های بعد نیز به همکاری در پروژه‌های دیگر ادامه داد تا سرانجام اولین فیلم بلند شخصی خود با عنوان گرگینه (3) : قلعه کاگلیسترو را در سال 1979 تولید کرد. با استقبال تماشاگران از فیلم بعدی او با عنوان ناشوزیا دره باد، استودیو شخصی خود را بنیانگذاری کرد و از آن پس فیلم‌های بلند بیشتری را روانه بازار کرد. دریافت جایزه اسکار سینمای ژاپن در سال 1997 برای فیلم شاهزاده مونونوکه که از درون مایه زیست محیطی و سیاسی بهره می‌برد، میازاکی را به اوج شهرت در ژاپن رسانده بود. اما این پایان راه نبود و اثر بعدی میازاکی در سال 2001 با شهر ارواح، داستانی خیالی درباره تلاش دختری که تنها برای ادامه زندگی با مشکلات فراطبیعی مقابله می‌کرد، فروشی در حدود 300 میلیون دلار را برای وی به ارمغان آورد. دریافت دوباره جایزه آکادمی فیلم ژاپن، خرس طلایی جشنواره برلین و اسکار بهترین فیلم انیمیشن در سال 2002 از جمله دیگر موفقیت‌های این فیلم بود.

[irp posts=”6473″ name=”6 ویژگی متمایز آثار میازاکی برای تماشاگر ایرانی”]

گورو جانشین پدر می‌شود؟

هایائو در 24 سالگی به آکمی اتا، همکار انیماتور خود علاقه‌مند می‌شود و در سال 1965 با او ازدواج می‌کند. حاصل این ازدواج دو فرزند پسر به نام‌های گورو و کی‌سوکه است. شدت علاقه‌مندی هایائو به حرفه هنری وی بر زندگی خصوصی او نیز بی‌تاثیر نبوده است. در مواردی از تاثیر منفی این علاقه بر رابطه او با گورو صحبت شده است. هایائو درباره این موضوع در مصاحبه‌ای اعلام کرده است که هرگز نمی‌خواهد پسرش دنباله‌رو او باشد و گورو ‌باید برای خود شهرت و محبوبیت ایجاد کند. با همه این شنیده‌ها، هایائو به عنوان مشاور و پیشکسوت در حوزه انیمیشن در فیلمنامه نویسی، فیلم بلند گورو را با عنوان «بر بلندای کوه پاپی» حمایت کرد.در سال 2006، گورو میازاکی فرزند جنجالی هایائو نخستین فیلم خود با عنوان افسانه‌هایی از ارثسا را براساس داستان‌هایی از ارسلا لی گویین را تولید کرد. هایائو سال‌ها به دنبال اجازه ارسلا لی. گویین برای تولید اثر انیمیشن از آن‌ها بود.

تاثیرگذاری و تاثیرپذیری

هایائو در طول زندگی هنری خود همواره از دیگر هنرمندان در سراسر جهان تاثیر گرفته و برآنان نیز تاثیرگذار بوده است. ارسلا لی. گوین، لوییس کارول و دایانا وین جونز از جمله نویسندگان غربی هستند که بر زندگی هنری میازاکی اثرگذار بوده‌اند. ذوق هنری میازاکی بر ژان ژیرو، طراح و نقاش فرانسوی نیز تاثیرگذار بوده است به نحوی که پیش از مرگ ژیرو، هر ساله نمایشگاهی از آثار این دو هنرمند در پاریس برگزار می‌شد. آنتوان دوسنت اگزوپری، خالق شازده کوچولو، نویسنده فرانسوی دیگری است که میازاکی نسخه انیمیشن ژاپنی پرواز شب از آثار وی را تولید کرده است و بر کتاب باد، شن و ستاره‌های وی نیز پایان‌وندی افزوده است.

خداحافظی با دنیای نوستالژی کودکانه

پدر انیمیشن جهان بارها پس از انجام پروژه‌های بزرگ اعلام بازنشستگی کرده است. وی در همان اوایل فعالیت‌های حرفه‌ای خود نیز در چند مورد در سال 1965، 1972 و 1988 اعلام بازنشستگی و خداحافظی با دنیای انیمیشن کرده بود. اما همواره این اعلام‌ها را سوء برداشت‌های رسانه‌ای قلمداد می‌کرد و پس از مدتی استراحت، برای اجرا پروژه‌های جدید به دنیای هنر باز می‌گردد. میازاکی در گفتگویی با رسانه‌های ژاپنی گفته است که من حتی از زندگی روزمره که برای همگان خسته‌کننده و تکراری است، الهام می‌گیرم و نتایج آن را در آثار تولیدی من می‌توانید مشاهده کنید.

[irp posts=”6464″ name=”نگاهی به مهم‌ترین آثار پروفسور هایائو میازاکی، اسطوره انیمیشن جهان”]

با همه این اوصاف، مرد 72 ساله دنیای انیمیشن در ششم سپتامبر 2013 به طرفداران خود اطمینان داده است که این بار «تصمیم جدی» گرفته است. او این بار معتقد است دیگر برای این حرفه پیر شده است و می‌باید عرصه را برای انیماتورهای جوان رها کند. هایائو فضای کار انیمیشن را فوق‌العاده فعال و پرتحرک توصیف می‌کند و دیگر در توانایی خود نمی‌بیند تا بتواند مانند گذشته ساعت‌ها و روزهای متمادی برای پروژه‌های مختلف زمان اختصاص دهد. اما والت دیزنی ژاپنی‌ها بدون شک قصد خانه نشینی و خداحافظی تمام عیار از دنیای هنر و انیمیشن را ندارد و می‌خواهد اهداف جدیدی مانند ایجاد موزه آثار استدیو شخصی خود را پیگیری کند. موزه‌ای که شاید خود هایائو نیز یکی از اجزاء آن باشد.

این مطلب پیش‌تر در نشریه تاک منتشر شده است.

این مطلب در 12 تیرماه 1399 بازنویسی شده است.