گاهی اتفاقات کوچک در زندگی روزمره جرقه می‌زنند، منفجر می‌شوند و فضایی وسیع را روشن می‌کنند. این اتفاق ممکن است آداب خدمتکار یک رستوران باشد، از دوستی برایمان نقل شود یا در یک پادکست حرفه‌ای شنیده شود. درست شبیه یکی از پادکست‌های برنامه جذاب سروش صحت، کتاب‌باز، که به من ثابت کرد در همه این سال‌هایی که محتوا تولید می‌کردم در واقع در حال سفسطه‌گری بودم.
منصوره مصطفی‌زاده یکی از کارشناسان برنامه کتاب‌باز، در یکی از برنامه‌ها کتابی را معرفی کرد به نام «استدلال‌های بد» (نوشته علی الموسوی، ترجمه حسین شیخ رضایی، نشر طوطی). کتاب به‌ظاهر برای مخاطب نوجوان نوشته شده است و با تصویرسازی‌های زیبا انواع مغالطه‌ها را شرح می‌دهد. در حقیقت نویسنده کتاب امیدوار است نوشته‌های کتابش راهنمایی باشد برای فرار از گفتگوهای غیرمنطقی، به خصوص مکالمه‌هایی که در فضای مجازی ردوبدل می‌شود.
از چند مغالطه‌ای که کارشناس برنامه توضیح داد حس کردم ما تولیدکنندگان محتوا و تبلیغاتچی، چقدر یَدِ طولایی در این کار داریم. اصلاً انگار هرچقدر در سفسطه‌گری چیره‌دست‌تر شویم نتایج بهتری به دست خواهیم آورد. کتاب که را کامل خواندم دیدم توضیحات آن بیش از هرکسی می‌تواند گره از کار تولیدکنندگان محتوا باز کند.
علی الموسوی نویسنده بحرینی-امریکایی «استدلال‌های بد» را به نیت آگاه کردن نوجوان‌ها نوشته و بعید است به این فکر کرده باشد که برعکس ایده او، اهالی تبلیغات برای تولید محتوا از آن استفاده کنند. این مجموعه یادداشت که قبل‌تر بخش‌هایی از آن در ویژه‌نامه لینک روزنامه شهرآرا منتشر شده، تلاشی است برای یادآوری اهمیت مغلطه کردن به اهل و اهالی محتوا.
مغالطه چیست؟
مغلطه، سفسطه یا استدلال نادرست از زیرمجموعه‌های فلسفه و منطق است. تعاریف، دسته‌بندی و اصطلاحات در این حوزه سخت و طولانی هستند. آشنایی با این تعبیرها گرچه ارزشمند اما برای بحث ما بی کاربرد خواهند بود. ما در همین حد باید بدانیم که اگر در نتیجه‌گیری یا استدلال‌های خود از گزاره‌های غلط استفاده کنیم دچار مغالطه شده‌ایم.
عبارت «پنجره باز است»، «باز پرنده است»، پس «پنجره پرنده است» یکی از مشهورترین مغالطه‌ها است این جمله را هم زیاد شنیده‌اید: «ورزشکاران بدن سالمی دارند.» حالا اگر من بدن سالمی داشته باشم ورزشکار هستم؟ اگر چنین نتیجه‌ای بگیرید مغالطه کرده‌اید. یا در مثال مشهور بازی‌های ورزشی، حتماً شما هم شنیده‌اید که فرضاً هر زمان یک تیم فوتبال از لباس دوم خود استفاده کرده نتیجه بهتری گرفته است. اگر گزارشگر فوتبال چنین استدلال را بازگو کرد در واقع مغالطه کرده است.
در دنیای تبلیغات و محتوا هم مغالطه گری حسابی رایج است. این که کریستین رونالدو از یک شامپو خاص استفاده می‌کند دلیل نمی‌شود ما هم از همان شامپو استفاده کنیم و موهایی بدون شوره داشته باشیم. یا بستن پنجره‌ها ما را وارد دنیای فیلم سینمایی نخواهد کرد. همچنین اینکه یک نفر با خواندن یک کتاب نتیجه مطلوبی در کنکور گرفته به این معنی نیست که ما هم می‌توانیم با خواندن همان کتاب همان نتیجه را بگیریم. همه این‌ها مغالطه است.
مخاطب مغالطه‌ها کیست؟
همه ما هرروزه مورد هجوم هزاران هزار پیام تبلیغاتی هستیم و خود آن‌ها را دست‌به‌دست می‌کنیم. پس مخاطب مغالطه‌های تبلیغاتی همه مردم جهان هستند؛ اما به‌طور خاص اگر خواننده این سطور هستید یا به بازاریابی محتوایی علاقه‌مند هستید یا کسب و روزی شما از این راه به دست می‌آید.
اگر مخاطب عادی یا علاقه‌مند به محتوا هستید، پس از بررسی هر یک از مغالطه‌ها متوجه خواهید شد چقدر این سفسطه‌ها در زندگی ما جاری هستند. وقتی آن‌ها را بشناسید واکنش مناسب‌تری به آن‌ها نشان می‌دهید. این شناخت به شما کمک خواهد کرد محتوایی را در رژیم رسانه‌ای خود قرار دهید که به هر شکل برای شما مفیدتر باشد. در حقیقت سواد رسانه‌ای شما ارتقا پیدا خواهد کرد.
اما اگر تولیدکننده محتوا هستید، خیلی از این مغالطه‌ها به نظرتان آشنا خواهد بود. ما و شما بدون آنکه بدانیم از این تکنیک‌ها استفاده می‌کردیم تا مخاطب خود را گرفتار محصول یا خدمات خود کنیم. نگران نباشید، مغالطه در اینجا چیز بدی نیست، بلکه وظیفه محتوای تبلیغاتی دقیقاً همین است و تنها ممکن است عناوین متفاوتی داشته باشد.
چطور از مغالطه‌ها استفاده کنیم؟
هر سفسطه‌ای که معرفی می‌شود را یادداشت کنید و خوب آن را فرابگیرید. قطعاً محتوانویس خوب به همین چند خط بسنده نمی‌کند و شروع می‌کند به جست‌وجو در وب‌سایت‌های مختلف. مثال‌های و توضیحات خیلی زیادی هستند که می‌توانند هر یک از موضوعات را گسترش دهند.
پس از مدتی شما یک چک‌لیست از انواع مغالطه‌ها دارید. وقتی برای محصول یا خدمات خود به دنبال سوژه هستید این فهرست را بررسی کنید. گزینه‌های زیادی پیش روی شما خواهد بود.
اما یک سؤال خیلی مهم: مخاطب چطور مغالطه‌ها را می‌پذیرد؟ باور کنید همه ما عاشق این سفسطه‌ها هستیم. خودمان فرستنده و دریافت‌کننده بسیاری از آن‌ها هستیم و (در تبلیغات) ناخودآگاه دوست داریم با همین روش‌ها خطاب قرار بگیریم. اصلاً اگر از این تکنیک‌ها استفاده نکنیم مرتکب اشتباه ناکارآمدی خواهیم شد.
بعد از مطالعه هر یک از مغالطه‌ها اینستاگرام خود را باز کنید یا تلویزیون را روشن کنید. خواهید دید بخش عمده‌ای از فضای مجازی، اخبار، رسانه‌ها، فیلم‌ها و سریال و سلبریتی ها در حال سفسطه هستند، ما هم چشم و گوش بسته آن‌ها را دنبال می‌کنیم. اصلاً همین چند سطری که از ابتدا خواندید هم چندان از مغالطه دور نبود.
سایر مغالطه‌ها به تدریج تکمیل می‌شوند.
