تصور کنید شهردار شهری هستید یا نقشی در مدیریت شهری دارید. اگر وسعت و جمعیت شهر تحت مدیریت شما به اندازه‌ای باشد که شهروندان آن برای رفت‌وآمدهای روزانه و شهری خود ساعت‌ها در ترافیک گرفتار شوند، به‌احتمال زیاد به دنبال راه‌حلی خواهید گشت که به بهترین شکل ممکن این مشکل را حل کنید. توسعه حمل‌ونقل عمومی اقتصادهای محلی را بهبود می‌بخشد، در وضعیت آلودگی هوا تأثیرگذار خواهد بود و رضایت شهروندان را افزایش می‌دهد. در کنار همه این‌ها بنیان نهادن یک سیستم پیشرفته و فراگیر حمل‌ونقل عمومی یکی از ماندگارترین اقدامات هر مدیری خواهد بود. تونل‌های در هم و طویلِ مترو در زیر شهر در میان گزینه‌های حمل‌ونقل یکی از بهترین گزینه‌های روی میز است. کار اما به این راحتی نیست.
بیآرتی در کوریتیبا
ساخت تونل‌ها و توسعه یک شهر زیرزمینی نیازمند سرمایه‌گذاری‌های هنگفت است. مترو هزینه و زمان‌بر است اما نبود یک سیستم حمل‌ونقل عمومی و کارآمد نارضایتی‌ها و هزینه‌های غیرقابل جبرانی را به وجود خواهد آورد. راه‌حل ایجاد؛ یک سیستم مشابه مترو است که بتوان به کارایی و سرعت عمل آن تکیه کرد اما از هزینه حفر تونل‌ها و ریل‌گذاری اجتناب کرد. این احتمالاً همان دوراهی پیچیده‌ای بوده که جیمی لِرنر، شهردار کوریتیبا در برزیل در اوایل دهه ۷۰ میلادی با آن روبه‌رو شده بود. جناب لرنر برای حل مسئله، سیستمی را پیشنهاد را می‌کند که در جهان امروز به نام بیآرتی (BRT) شناخته می‌شود. بیآرتی مخفف Bus rapid transit است و در ایران به‌عنوان سیستم اتوبوس‌های تندرو هم شناخته می‌شود.
کوریتیبا درر شمال شرقی برزیل سال‌ها زیر سایه سنگین سائوپائولو قرار داشت. اما از سال ۱۹۶۰ افزایش جمعیت شهر سیر صعودی پر شیبی به خود گرفت و در طول ۲۰ سال از ۱۲۰ هزار نفر به ۳۶۱ هزار نفر رسید. مدیران شهری باید تدبیری برای این رشد جمعیت می‌اندیشند و نخستین ایده ادامه مسیر برازیلیا، پایتخت جدید برزیل بود. بر این اساس خیابان‌ها باید عریض و مراکز شهر باید با حجم روزافزون خودروها متناسب می‌شد. این راهکارها بیش از هر چیزی شهر را به یک پارکینگ بزرگ از وسایل نقلیه شخصی تبدیل می‌کرد.
اما با حضور جیمی لرنرِ سی‌ساله و چندساله در صندلی شهرداری این شهر، این برنامه‌ها متوقف شد. لرنر به‌جای وسیع کردن خیابان‌ها یک پیاده‌روی بزرگ در قالب یک مرکز تجاری در مرکز شهر ایجاد کرد. کانال‌های بتنی و بد چهره آب در شهر به پارک‌هایی تبدیل شدند که در زمان بازندگی و سیل می‌توانستند به‌سرعت تخلیه و تغییر کاربری دهند.
اما مهم‌ترین و به‌یادماندنی‌ترین اقدام لرنر ایجاد شبکه اتوبوس تندرو در کوریتیبا بود. آغاز طرح در سال ۱۹۷۴ با مشکلاتی همراه بود اما با تغییرات سیستم مدیریتی و اضافه یک خط جدید در سال ۱۹۷۹ به‌تدریج موردتوجه عموم قرار گرفت. در سال ۱۹۹۳ خطوط بی آرتی در این شهر ۱٫۵ میلیون مسافر را جابه‌جا می‌کردند. سیستم نوین دریافت هزینه و معماری متفاوت و شیشه‌ای ایستگاه‌های به بیآرتی کوریتیبا شخصیتی متمایز داده است. بعد از موفقیت بیآرتی در برزیل، سایر کشورهای آمریکای جنوبی مانند کلمبیا نیز به ایجاد این سیستم روی آوردند و پس از آن سامانه‌های مشابه ای در آمریکا، آفریقای جنوبی و چین ایجاد شد. بااین‌حال همچنان در امریکای جنوبی بیش از هر کشور دیگری از بیآرتی استفاده می‌شود.
سال‌ها پس از آغاز به کار بیآرتی در کوریتیبا، جمعیت این شهر به ۱٫۸ میلیون نفر رسیده است و حمل‌ونقل همچنان از موضوعات داغ این شهر است. با وجود موفقیت اتوبوس‌های تندرو برنامه‌هایی برای احداث و توسعه مترو مطرح شده است که به طور کامل با ایده لرنر در تضاد است. با این حال باید گفت سیستم بیآرتی در این شهر دیگر پاسخگوی نیاز مردم این شهر نیست و استفاده از خودروهای شخصی رو به افزایش است. راهکارهای جدیدی که برای پیش‌گیری از این امر در نظر گرفته است بیشتر در حدود حمل‌ونقل‌های پاک‌تری مانند دوچرخه حرکت می‌کند. در سال ۲۰۱۲ ابر برنامه دوچرخه در این شهر برنامه‌ریزی شد که طی آن ۴۰۰ کیلومتر خط ویژه دوچرخه ایجاد شد.
اتوبوس‌های تندرو بخش عمده‌ای از ضعف‌های اتوبوس‌های صنعتی را رفع می‌کند. در شکل سنتی اتوبوس‌ها در کنار خودروها شخصی ساعت‌ها درگیر ترافیک می‌شوند و حتی به علت توقف‌های متعدد در ایستگاه‌ها جز هزینه مزیتی به وسایل نقلیه شخصی ندارند. در خطوط بیآرتی خطوط ویژه‌ای برای آن‌ها ایجاد می‌شود تا بدون مزاحمت سایر خودروها با سرعت و کیفیت بالاتری مسافران را جابه‌جا کنند. این خطوط معمولاً ایستگاه‌های کمتری دارند و ایستگاه‌های مدرن‌تری بهره می‌برند.
علاوه بر این سامانه‌های دریافت هزینه به‌صورت الکترونیکی در ایستگاه‌های بیآرتی تعبیه می‌شود تا هر مسافر برای سوار یا پیاده شدن زمان کمتری را صرف کند. دقیقاً همان شرایطی که در خطوط مترو در زیرزمین ایجاد شده است با این تفاوت که همه‌چیز روی زمین اتفاق می‌افتد و به‌جای واگن‌های مترو، اتوبوس‌های چند کابین جایگزین شده‌اند.
سیستمی که شهردارِ کوریتیبا پایه‌گذاری کرد خیلی زود با اقبال دیگر شهرهای جهان روبه‌رو شد. خطوط بیآرتی در بوگوتا، پایتخت کلمبیا روزانه ۲٫۲ میلیون مسافر را در ۱۲ خط و ۱۴۴ ایستگاه جابه‌جا می‌کند. متروی لس‌آنجلس از دو خط مترو-اتوبوس پیشرفته استفاده می‌کند و گوانجو در چین از سال ۲۰۱۰ آغاز به کار کرده و روزانه یک‌میلیون نفر را جابه‌جا می‌کند. در هر خط بیآرتی گوانجو و در هر ساعت ۳۵۰ اتوبوس در حرکت است، این به آن معنا است که زمان انتظار برای هر اتوبوس ۱۰ ثانیه است.
[i] در بخش عمده ای از این یادداشت از گزارش جان اِلِیج ، سردبیر وب سایت Citymetric استفاده شده است.
بخشی از پرونده بیآرتی مشهد که برای ویژه‌نامه نوروزی ۹۸ شهرآرا آماده اما منتشر نشد.
دیدگاهتان را بنویسید